Uzależnienia

Współcześnie, uzależnieniem oraz zachowaniem nałogowym może być niemal wszystko. Do najczęstszych uzależnień należą: alkoholizm, nikotynizm, pracoholizm, narkomania, lekomania, seksoholizm, hazard, zaburzenia odżywiania i inne.

Uzależnienia mają destrukcyjny wpływ na życie człowieka. Wyzwolić się od nałogu jest bardzo trudno, choć istnieje wiele sposobów na wyleczenie się z nich. Powszechna jest psychoterapia, ale stosowane jest również odtruwanie organizmu czy leczenie farmakologiczne.

Zgodnie z definicją Komitetu Ekspertów WHO: uzależnienie (drug dependence) jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy organizmem
a środkiem uzależniającym, charakteryzujący się zmianą zachowania oraz innymi reakcjami, do których należy konieczność zażywania tego środka, w sposób ciągły lub okresowy, w celu doznania jego wpływu na psychikę, a niekiedy także po to, aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jego braku.

Tolerancja może wystąpić równocześnie. Osoba może być uzależniona od więcej niż jednego środka.

Do kryteriów diagnostycznych uzależnienia wg ICD-10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) zalicza są następujące objawy i zachowania:

silne pragnie przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania,
trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji – rozpoczęcia jej przyjmowania, zakończenia lub ilości,
fizjologiczne objawy odstawienia, występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji, w postaci charakterystycznego dla danej substancji zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji w celu zmniejszenia nasilenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych,
stwierdzenie tolerancji,
narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań,
zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej działania,
przyjmowanie substancji mimo dowodów i wiedzy o jej szkodliwych następstwach somatycznych, psychicznych i społecznych.

RODZAJE UZALEŻNIEŃ

Wyróżnia się trzy kluczowe rodzaje uzależnień: psychiczne, fizyczne oraz społeczne.
W ostatnim czasie mówi się również o uzależnieniu behawioralnym, czyli uzależnieniu od czynności.

Uzależnienie psychiczne – polega na tym, że zażywane substancje uzależniające powodują silne, szybkie gratyfikacje emocjonalne. Uzależnienie tego typu powstaje na skutek interakcji pomiędzy zażywaną substancją, osobą ją zażywającą i kontekstem, w jakim ta interakcja zachodzi.
Uzależnienie fizyczne (fizjologiczne) – wynika z wpływu środka na procesy metaboliczne organizmu. Manifestacją uzależnienia fizycznego jest wystąpienie objawów abstynencyjnych, występujących po przerwaniu stanu intoksykacji. Kliniczny obraz tych objawów jest zależny od rodzaju środka, okresu jego używania, dawki oraz zmiennych psychologicznych takich jak oczekiwania jednostki. Nie wszystkie środki wywołują uzależnienie fizyczne, natomiast środki je wywołujące mają różną zdolność do (fizycznego) uzależniania organizmu. Kiedy dochodzi do uzależnienia fizycznego, może objawiać się ono zarówno, objawami fizycznymi jak i psychicznymi. Objawy te występują z powodu zmian w mózgu i ośrodkowym układzie nerwowym, które są wynikiem przewlekłego nadużywania danej substancji.

Do fizycznych objawów uzależnienia zalicza:

utrata pamięci,
wahania nastroju,
depresja,
drażliwość,
bóle głowy,
drgawki,
nudności,
wymioty,
dezorientacja,
duszność,
suchość w ustach,
rozszerzone źrenice,
uczucie bólu,
zmiany częstości tętna,
zmiany ciśnienia krwi.
Uzależnienie społeczne związane jest z chęcią przynależności jednostek do grup społecznych, które uważają zażywanie substancji psychoaktywnych za normę obyczajową i element je integrujący. Takie zachowania są charakterystyczne głównie dla grup subkulturowych i nieformalnych grup rówieśniczych. Spotykamy je także w grupach przestępczych o charakterze zorganizowanym.
Uzależnienie behawioralne – jest to uzależnienie od wykonywania danej czynności, bądź też od danych popędów.

Do uzależnień behawioralnych zalicza się głównie, uzależnienie od:

gier komputerowych,
internetu,
hazardu,
jedzenia,
zakupów,
pracy,
telefonu komórkowego,
seksu,
kart płatniczych,
środków masowego przekazu.

Można uzależnić się od wielu rzeczy i z różnych powodów. Pierwszą grupą są nałogi związane substancjami, które powodują uzależnienie. Należą do nich: nikotyna, alkohol etylowy, a także opioidy, czyli morfina czy heroina, barbiturany w postaci leków nasennych oraz niektóre steroidy i leki psychotropowe.

Uzależnieniem są również zachowania, czynności, nad którymi osoba nie potrafi zapanować. W tej grupie znajdziemy: hazard, pracę, zakupy, korzystanie z Internetu oraz granie w gry komputerowe, telewizję, jedzenie, uzależnienie seksualne.

WSPÓŁCZESNE UZALEŻNIENIA

Uzależnienie od zakupów (zakupoholizm) – uzależnienie od zakupów charakteryzuje się nadmiernym spędzaniem czasu i wydawaniem każdych pieniędzy na zakupy. Ponadto, pojawiają się kłamstwa odnoszące się do ilości wydawanych pieniędzy i zakupów oraz ich ukrywanie. Uzależnieni od zakupów odczuwają silną euforię związaną z kupowaniem nowych, kolejnych rzeczy. Zakupoholizm wywołuje także poczucie bezradności, pustki, gniewu, depresji oraz pilną potrzebę ustanowienia poczucia kontroli. Kiedy jesteś uzależniony od zakupów, kupujesz niepoważne rzeczy i później czujesz się winny.
Uzależnienie od fast foodów – jest to forma uzależnienia od jedzenia, zwłaszcza od jedzenia “śmieciowego”. Produkty te zawierają ogromne ilości cukru, który to powoduje uzależnienie – schemat działania jest przybliżony do uzależnienia od narkotyków. Głównymi objawami tej formy uzależnienia są: przejadanie się, ciągłe myślenie o niezdrowym jedzeniu, sięganie po jedzenie pomimo braku uczucia głodu, jedzenie w celu rozładowania napięcia.
Uzależnienie od gier komputerowych – ta forma uzależnienia dotyka głównie młode osoby, które nie mają w jaki sposób spożytkować swojego wolnego czasu. Główne objawy to: spędzanie wielogodzinnego czasu na grze komputerowej oraz okłamywanie najbliższych co do jego ilości, zaniedbywanie obowiązków, poświęcenie się wyłącznie grze, obsesyjne myślenie o grze, rozdrażnienie i gniew w przypadku braku dostępu do gry
Uzależnienie od smartfonów (fonoholizm) – czyli uzależnienie od telefonu komórkowego, rodzi się wówczas, gdy więź, jaka łączy użytkownika z urządzeniem, znacznie wykracza poza zwyczajne zainteresowanie. Główne objawy to: nierozstawanie się z telefonem chociaż na chwilę, objawy paniki, wówczas gdy telefon przestanie działać, bądź gdy się gdzieś go zostawi, telefon staje się pośrednikiem i narzędziem w codziennych kontaktach
z innymi osobami, media społecznościowe zastępują realny kontakt twarzą w twarz, odczuwanie wewnętrznego przymusu nieustannego kontaktowania się z kimś za pomocą telefonu, bardzo częste pisanie wiadomości na komunikatorach internetowych.
Uzależnienie od ćwiczeń – wykonywanie rygorystycznych ćwiczeń jest jednym z najlepszych sposobów uwalniania przez mózg endorfin – tych samych substancji neurochemicznych uwalnianych przez narkotyki i alkohol. Powstałe w ten sposób wzmocnienie endorfin sprawia, że czujesz się jak na szczycie świata – określane również jako, szczyt biegacza.
Uzależnienie od mediów społecznościowych (social media)– uzależnienie od aplikacji typu Facebook, Instagram, Tik-Tok, Messenger, Snapchat i innych, staje się coraz bardziej poważne, gdy symptomy ewidentnie wskazują na uzależnienie behawioralne, m.in:
brak apetytu, brak snu,
utrata kontroli nad czasem spędzanym w Internecie,
uczucie braku, niepokoju, rozdrażnienia i pustki, gdy korzystanie z Internetu staje się niemożliwe,
brak czasu dla rodziny i znajomych oraz zaniedbywanie obowiązków,
uczucie rozczarowania, gniewu, gdy publikowane treści nie zyskują popularności wśród znajomych/obserwatorów.

Wyróżnia się rówież:

tanoreksję (uzależnienie od opalania się, przede wszystkim w solarium),
ortoreksję (nadmierna koncentracja na zdrowym jedzeniu),
bigoreksję (przesadna dbałość o własną sylwetkę, poprzez podejmowanie ćwiczeń fizycznych, wysokobiałkową dietę, stosowanie sterydów anabolicznych),
alkoreksję (zastępowanie jedzenia alkoholem w celu utrzymania szczupłej sylwetki).

LECZENIE UZALEŻNIEŃ

Nie ma uniwersalnej metody leczenia uzależnień, z uwagi na ich wielość i różnorodność. Najczęstszą jednak jest terapia uzależnień indywidualna bądź grupowa. Wszystko zależy od motywacji pacjenta do leczenia i zmiany sposobu życia. Pierwszym krokiem do próby wyleczenia się, jest przyznanie się przed samym sobą, że ma się problem i chce się to zmienić. Jest to bardzo ważne, ponieważ bez takiej postawy żadna metoda leczenie nie ma większego sensu. Jeśli chory zostanie zmuszony na przykład przez członka rodziny do chodzenia na terapię, a nie zrozumie swojego problemu, leczenie będzie miało charakter pozorny. Terapia to możliwość przywrócenia harmonii w życiu uzależnionego. Jednak trzeba być szczerym przed samym sobą i innymi, by mogło się to dokonać.