Interwencja kryzysowa czyli pogotowie psychologiczne

Amerykański psychiatra Gerald Caplan to jeden z twórców interwencji kryzysowej. Według Caplana o kryzysie psychicznym mówimy wtedy, gdy w danej sytuacji zawodzą zwykłe sposoby radzenia sobie z trudnościami, nasze wysiłki w walce z przeciwnościami są bezskuteczne, a życie ulega nagłej dezorganizacji.

Interwencja kryzysowa to pomoc psychologiczna, której celem jest przywrócenie równowagi psychicznej i niedopuszczenie do pogłębienia problemów psychicznych i życiowych.

Interwencja psychologiczna jest dla tych, którzy są w szoku po np. wypadku samochodowym, działaniach wojennych, napaści, pożarze, śmierci bliskiej osoby, przemocy w rodzinie, trudnej diagnozie medycznej, nagłym wydarzeniu losowym o dużym emocjonalnym natężeniu. W sytuacji, kiedy nie wiemy, co zrobić, wszystko wymyka nam się z rąk i czujemy, że za chwilę załamiemy się psychicznie, warto sięgnąć po pomoc specjalisty z telefonu zaufania, ośrodka interwencji kryzysowej lub poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przecież gdy złamiemy rękę, nie czekamy, aż sama się zrośnie, tylko wzywamy pogotowie.

Celem interwencji kryzysowej jest złagodzenie cierpienia i zmniejszenie poczucia bezradności. Powrót do równowagi psychicznej i zebranie sił, które pomogą nam stanąć na własnych nogach i stawić czoło sytuacji.

Interwencja kryzysowa działa jak pogotowie psychiczne – pomaga w nagłej sytuacji, działa objawowo, ale nie leczy przyczyn. W niektórych przypadkach wystarczy jednorazowe wsparcie kryzysowe, czasem kilka spotkań. Interwencja kończy się, gdy wiemy, co mamy robić, by poprawić swoje samopoczucie i położenie. Zwykle jednak lepiej kontynuować pracę z psychoterapeutą, żeby wzmocnić się psychicznie na dłużej.

Interwencją kryzysową zwykle zajmuje się psycholog, którego można porównać do przewodnika, który dobrze zna drogę nad przepaścią. Przeprowadzi nas przez dramatyczną sytuację, pomoże ją zrozumieć i podjąć najlepsze w danym momencie decyzje. Psycholog w interwencji kryzysowej nie ogranicza się do wsparcia psychologicznego. W razie konieczności może nas skierować do prawnika, pracownika socjalnego, lekarza- psychiatry. Pomoże odnaleźć wsparcie w bliskim otoczeniu, wśród najbliższych, na pomoc których możemy liczyć.

Interwencje kryzysowe można przeprowadzić w poradni, w miejscu zamieszkania lub na terenie szkoły, zarówno z osobą w kryzysie, jej rodziną lub nawet klasą, grupą rówieśnicza, jeśli sytuacja dotyczy ucznia danej społeczności. Czasem wsparcia wymaga nauczyciel-wychowawca, który może być pierwszą osobą, która udzieli pomocy i zapewni poczucie bezpieczeństwa w bezpośrednim, naturalnym otoczeniu dziecka.

Zaburzenia lękowe – przyczyny i rodzaje zaburzeń lękowych

Lęk towarzyszy nam tak naprawdę każdego dnia, już od dnia naszych narodzin. Jest obecny praktycznie zawsze. Bywa nieuzasadniony, nieadekwatny, czasem ogromny, ale jest to naturalny stan emocjonalny pojawiający się w życiu codziennym każdego człowieka.

Zatem skąd biorą się zaburzenia lękowe?

Stopień w jakim reagujemy na stresujące sytuacje jest uzależniony od naszego temperamentu. Taka sama sytuacja może bowiem u jednej osoby powodować silny lęk, a dla innej być zupełnie obojętna. Przykładem będą przemówienia publiczne. Niektóre osoby po prostu uwielbiają wypowiadać się na forum, nie mają problemu z byciem w centrum uwagi i lubią, gdy są słuchane przez innych. Są jednak również osoby, dla których powiedzenie kilku słów przed publicznością będzie równało się z odczuwaniem ogromnego stresu, czasem nawet paraliżującego lęku. Taka jest natura człowieka, tym się między sobą różnimy i dlatego każdy z nas jest wyjątkowy.;

Jednakże,u niektórych osób stan niepokoju utrzymuje się znacznie dłużeji jest bardziej nasilony, nawet jeśli wywołująca stres sytuacja dawno minęła. Przedłużający się niepokój i napięcie mogą przekształcić się w poważne zaburzenie uniemożliwiające radzenie sobie z codziennymi sprawami.

Lęk staje się zaburzeniem, kiedy zaczyna wywierać paraliżujący wpływ na życie człowieka, jeśli znacząco obniża jakość życia i ogranicza codzienne funkcjonowanie. W przypadku lęku przed publicznym wypowiadaniem się może na przykład powodować unikanie kontaktów z innymi. Lęk jest źródłem często niewidocznego, lecz ogromnie silnego cierpienia psychicznego.

Zaburzenia lękowe są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, zarówno u dorosłych jak i u dzieci. Istnieje wiele rodzajów lęku, a każdy z nich daje nieco inne objawy.

Można jednak wymienićnajczęściej występujące objawy lęku, często niezależnie od jego podłoża. Będą to między innymi:

ciągłe poczucie zmartwienia i niepokoju,
trudności w uspokajaniu się,
poczucie przytłoczenia,
przerażenie wywoływane nagłym uczuciem niepokoju lub paniki,
powracające myśli powodujące lęk,
mogą pojawić się dolegliwości związane z układem krążenia oraz układem oddechowym i pokarmowym.

Zaburzenie lękowe powstaje najczęściej na skutek kombinacji różnych czynników i jest zależne od kilku parametrów. Wśród przyczyn zaburzeń lękowych wymienia się:

1. Dziedziczność
Zaburzenia psychiczne (różnego rodzaju) występujące w rodzinie mogą stanowić predyspozycję do pojawienia się zaburzeń lękowych u kolejnych pokoleń. Oczywiście nie oznacza to, że każdy przypadek, gdy ktoś w rodzinie zmagał się z problemami natury psychicznej spowoduje zachorowanie u następnego pokolenia.

2. Stresujące wydarzenia
Każdy człowiek inaczej reaguje na wydarzenia zarówno codziennego życia jak i te występujące jednorazowo. W związku z czym niektóre sytuacje, takie jak, doświadczenie traumatycznego wydarzenia czy też przemocy słownej lub fizycznej u osób bardziej wrażliwych na stres mogą spowodować przewlekłe konsekwencje.

3. Problemy ze zdrowiem fizycznym
Niektóre choroby somatyczne mogą stanowić podłoże wyzwalające lęk. Mogą to być zarówno choroby hormonalne, cukrzyca, astma jak i choroby serca.

4. Zażywanie substancji psychoaktywnych
Substancje uzależniające, takie jak alkohol (przyjmowany często, w dużych ilościach, związany z potrzebą „zapomnienia” w czasie odczuwania trudnych emocji), narkotyki, a także środki uspokajające, mogą wyzwalać lęk, szczególnie w momencie gdy efekty przyjęcia danej substancji ustępują. Często osoby cierpiące już na zaburzenie lękowe, celem uspokojenia objawów i zredukowania lęku stosują używki. Takie zachowania w dalszej perspektywie jedynie wzmagają i utrwalają uciążliwe uczucie, wprowadzając tak zwany „mechanizm błędnego koła”.

5.Osobowość
Z wielu badań nad podłożem występowania zaburzeń lękowych wynika, że pewne cechy osobowościowe mogą predysponować do nadmiernej lękliwości. Wśród nich wymienia się między innymi perfekcjonizm, czyli potrzebę dążenia do doskonałości w każdej czynności i strach przed niepowodzeniem. Innymi cechami, które mogą powodować zwiększoną podatność na powstanie zaburzenia lękowego może być nasilona potrzeba kontroli, a także niska samoocena.
Istnieją różne rodzaje zaburzeń lękowych. Lęk może być zarówno ogólny jak i specyficzny, dotyczący na przykład jednej konkretnej rzeczy. Dobrze obrazującym przykładem jest często spotykana arachnofobia, czyli lęk przed pająkami. W tym przypadku każda styczność z pająkiem może wywoływać ataki paniki, nudności, płacz i pozostałe objawy towarzyszące zaburzeniom lękowym. W cięższej fobii, lęk może pojawiać się nawet bez styczności z żywym pająkiem, a jedynie z jego zdjęciem czy rysunkiem. Do najczęściej pojawiających się rodzajów zaburzeń lękowych należy:

Fobia społeczna
Osoby cierpiące na fobię społeczną odczuwają silny lęk w obliczu bycia narażonym na jakiekolwiek sytuacje społeczne, w których pojawia się możliwość bycia ocenionym przez innych. Powodem lęku jest obawa przed potencjalną krytyką, zawstydzeniem lub upokorzeniem. Lęk może być na tyle silny, że obawa ta będzie występować nawet w przypadku zwyczajnych codziennych sytuacji, takich jak wyjście do sklepu i zrobienie zakupów, rozmowa przez telefon czy pójście do urzędu celem załatwienia jakiej ważnej sprawy. Obawom zwykle towarzyszy nasilona reakcja wegetatywna, najczęściej pocenie się, uczucie czerwienienia się, przyspieszone bicie serca. Lęk przed oceną dodatkowo wzmaga przekonanie, że objawy te są widoczne dla otoczenia i dodatkowo przyczyniają się do bycia upokorzonym.

Zespół lęku uogólnionego
Z ang.generalized anxiety disorder(GAD). Zespół ten charakteryzuje nierealistyczny, przesadny lęk przed potencjalnym nieszczęściem, które może się przytrafić. Nie towarzyszą mu najczęściej żadne podstawy logiczne czy sytuacyjne, które mogłyby świadczyć o prawdpodobieństwie katastrofy.
GAD charakteryzuje się niemal ciągłym zamartwianiem się i obawom przed tym co może się wydarzyć. Łączy się z tak zwanym układaniem „czarnych scenariuszy”, czyli możliwie najgorszych zakończeń danych sytuacji. Często towarzyszy mu napięcie mięśniowe, drażliwość oraz zaburzenia snu.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
Z ang. obsessive-compulsive disorder (OCD). Tym, co charakteryzuje OCD jest powtarzające się występowanie obsesji i kompulsji. Obsesje są to niechciane, nawracające myśli i obrazy, trudne do kontrolowania, powodujące duży stres. Ich zawartość skupia się na powodujących stres i zmartwienia treściach, takich jak na przykład poczucie ciągłego brudu na rękach czy też nieustanna potrzeba porządku i symetrii. Kompulsje natomiast pojawiają się zwykle w odpowiedzi na obsesje. Są powtarzającymi się czynnościami, które człowiek wykonuje niejako będąc do tego zmuszonym. Mają na celu redukcję napięcia wywołanego natrętnymi myślami. Dla przykładu, dla obsesji poczucia ciągłego brudu na rękach kompulsywnym zachowaniem będzie ciągłe ich mycie.

Zespół stresu pourazowego
Z ang. Posttraumatic Stress Disorder(PTSD). Zespół stresu pourazowego występuje na skutek doświadczenie traumatycznego zdarzenia, takiego jak wojna czy wypadek komunikacyjny. Symptomy PTSD mogą dotyczyć odczuwania ciągłego napięcia, trudności w odprężeniu się, dręczących koszmarów sennych, a także powracających negatywnych wspomnień traumatycznego wydarzenia. Osoba dotknięta zespołem stresu pourazowego, choć z zewnątrz wygląda jakby nic jej nie dolegało, wewnątrz bardzo cierpi z powodu nawracających myśli i wizji z trudnego dla niej wydarzenia. To, w jaki sposób będzie przebiegać leczenie zaburzenia lękowego jest w dużym stopniu uzależnione od sposobu przeżywania lęku, oczekiwań chorego, a także od tego co powoduje lęk. W przypadku zaburzeń lękowych wskazane jest jednak sięgnięcie po profesjonalną, dłuższą pomoc psychoterapeutyczną i wsparcie lekarza-psychiatry. Terapia może nie tylko pomóc powrócić choremu do równowagi, ale także zapobiec nawrotom lęku.

Jedną ze skutecznych form terapii psychologicznej w zaburzeniach lękowych jest tak zwana psychoterapia poznawczo – behawioralna(CBT), podczas której pacjent uczy się dostrzegać dysfunkcjonalne wzorce myślenia i zachowania, a następnie poznaje możliwości ich zmiany.

W leczeniu zaburzeń lękowych niezwykle ważne jest wsparcie, odczuwane przede wszystkim ze strony rodziny i bliskich, czyli znaczących w życiu osób.

ZABURZENIA NASTROJU – choroba, którą trzeba leczyć
Zaburzenia nastroju stanowią grupę zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się zmianą w obrębie nastroju, emocjonalności, regulacji rytmów biologicznych oraz napędu psychoruchowego osoby. Przebieg zaburzeń nastroju często przyjmuje nawrotowy i przewlekły charakter, a terapia ma charakter długotrwały.
Chociaż poszczególne systemy klasyfikacyjne różnią się między sobą, przyjmuje się, iż do zaburzeń nastroju zalicza się: epizod depresyjny (depresję); epizod maniakalny(manię); chorobę afektywną dwubiegunową(ChAD); zaburzenia depresyjne o charakterze nawracającym; uporczywe zaburzenia nastroju (obejmujące dystymię oraz cyklotymię).
Depresja opisywana jest jako rodzaj zaburzeń afektywnych o określonych objawach oraz przebiegu, który można uznać za zjawisko chorobowe. W przeciwieństwie do przygnębienia, które zazwyczaj związane jest z krótkotrwałym i mniej nasilonym zaburzeniem nastroju i zwykle szybciej mija, depresji towarzyszą długotrwałe zaburzenia snu i okołodobowe, znaczne wahania nastroju.
W przebiegu zaburzenia u dzieci i młodzieży, objawy depresji mogą istotnie różnić się w zależności od etapu rozwoju, na którym aktualnie się znajdują. Najczęściej dostrzega się takie objawy jak: osłabienie pamięci, obniżenie zdolności do koncentracji, poczucie niepełnej sprawności intelektu, odczuwanie przewlekłego zmęczenia w wymiarze somatycznym oraz psychologicznym, istotne spowolnienie tempa myślenia. Wszystkie te objawy wpływają na pogorszenie funkcjonowania dziecka w wielu obszarach życia codziennego, ze szczególnym uwzględnieniem zdolności do nauki, co bezpośrednio wpływa na obniżenie jego osiągnięć w szkole.
Analizując obraz zaburzeń depresyjnych należy również zwrócić uwagę na zaburzenia snu i czuwania, które mogą poprzedzać wystąpienie choroby. Może to być albo znaczne skrócenie snu w nocy, polegające przede wszystkim na jego spłyceniu, wielokrotnym przebudzaniu sie w nocy oraz/lub wczesnym wybudzaniu się ze snu i niemożnością ponownego zaśnięcia, albo hipersomnia, czyli zwiększoną potrzebę snu. Pacjenci doświadczający niniejszego zaburzenia wykazują potrzebę znacznie dłuższego snu w nocy, a także sporadycznych drzemek w ciągu dnia.
Wśród najczęstszych maskowanych objawów depresji możemy wyróżnić: zaburzenia snu często prowadzące do pogorszenia samopoczucia, zaburzenia lękowe, zaburzenia natury somatycznej pod postacią częstych bólów głowy oraz dolegliwości bólowych w obrębie nerwu trójdzielnego i kulszowego. Ponadto, wśród maskujących objawów depresji wyróżnia się także dolegliwości przywodzące na myśl zaburzenia układu krążenia oraz układu pokarmowego. Pacjenci doświadczający depresji maskowanej często nie są świadomi, jaka jest prawdziwa przyczyna ich dolegliwości. W związku z tym, poddawani są często długotrwałym i kosztownym procesom diagnostycznym, a w niektórych przypadkach poddawani są także nieodpowiedniemu leczeniu.
Przebieg depresji u dzieci oraz adolescentów w większości przypadków przybiera postać maskowaną. Charakterystyczne objawy najczęściej maskowane są poprzez zaburzenia rytmów biologicznych, fobię szkolną, częste bóle brzucha, zaburzenia łaknienia, bóle głowy, problemy z koncentracją, uwagą oraz uczeniem się. Ponadto, młodzi ludzie w przebiegu depresji mogą przejawiać wyraźną zmianę zachowania, a nawet narażać się na problemy z prawem, mogą nasilać się objawy nadpobudliwości, jak i wyraźnego spowolnienia. Częstym objawem depresji wśród dzieci i młodzieży jest anhedonia -niezdolność do odczuwania przyjemności, a także utrzymujący się stale lęk o zróżnicowanym nasileniu. Charakterystyczne dla przebiegu depresji jest także wycofanie się z funkcjonowania w grupie społecznej czy rówieśniczej oraz zmiana apetytu i masy ciała (w przebiegu depresji dostrzegalny może być zarówno wzrost, jak i istotny spadek masy ciała związany bezpośrednio ze zmianą apetytu).
Dodatkowo, uwidaczniają się zaburzenia obejmujące treści myślenia, na które składają się:
– negatywna ocena własnej osoby;
– negatywna ocena swojego stanu zdrowia;
– pesymistyczne nastawienie wobec teraźniejszości, a także przyszłości;
– myśli katastroficzne, nieracjonalne poczucie winy, kary i grzeszności
– nawracające i bardzo uciążliwe myśli o własnej śmierci oraz/lub chęci popełnienia samobójstwa;
Diagnoza zaburzeń nastroju
Właściwe rozpoznanie zaburzeń nastroju nie jest łatwym zadaniem. W związku z tym, najważniejszą rolę w procesie diagnostycznym zaburzeń nastroju odgrywa badanie psychiatryczne oraz wnikliwy wywiad psychologiczny. Niniejsze procedury polegają nie tylko na wysłuchiwaniu zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości, ale przede wszystkim na wywiadzie i wnikliwej obserwacji zachowania osoby w różnych środowiskach: w domu, w szkole i w gabinecie.
Wśród możliwych przyczyn zaburzeń nastroju wymienia się zarówno czynniki biologiczne (dziedziczenia skłonności do rozwoju zaburzeń nastroju, wpływ zaburzeń struktury oraz funkcji OUN (ośrodkowego układu nerwowego), a także kwestie neuroimmunologiczne), psychologiczne (rodzic zmagający się z objawami depresji, skłonny do nadmiernego kontrolowania swoich dzieci, wycofywania się z kontaktu oraz unikania konfliktów, wykazujący zwiększoną drażliwość oraz obniżoną umiejętność radzenia sobie z problemami i poszukiwania wsparcia społecznego -tzw. model depresyjnego radzenia sobie i myślenia), jak i społeczne.
Zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla rodziny, może okazać się kluczowe dla osiągnięcia zdrowia przez dziecko lub adolescenta.Leczenie zaburzeń nastroju odbywa się zarówno farmakologicznie, jak i jednocześnie za pomocą psychoterapii. Leki to głównie stabilizatory nastroju. Kuracja powinna trwać co najmniej pół roku. Terapie należy rozpocząć jak najszybciej, by zapobiec poważnym powikłaniom i nawrotom choroby.